پارس ادب

ضرب المثل های عامیانه و فرق ضرب المثل با کنایه

تفاوت  ضرب المثل با کنایه

کنایه در لغت به معنای پوشیده سخن گفتن است و در اصطلاح ادبی سخنی است که دارای دو مفهوم دور و نزدیک باشد و مقصود اصلی گوینده، معنای دور آن است. مثلا در این بیت:

حساب خود نه کم گیر و نه افزون      منه پا از گلیم خویش بیرون

پا را از گلیم خود درازتر کردن  دارای دو مفهوم است:

1- مواظب باش از روی فرشی که نشستی پایت بیرون نیاید. 2- مفهوم کنایه ای : حد و اندازه ی خودت را نگه دار.

اما ضرب المثل گونه ای از سخن است که معمولا حاوی داستانی پندآموز می باشد و شکل ساختاری آن هم با کنایه فرق دارد چرا که کنایه برخلاف ضرب المثل، عین جمله نقل نمی شود در صورتی که «مَثل» جمله ای است کامل. به این نمونه ها دقت کنید:

عاقبت جوینده یابنده است.     کار نیکو کردن از پر کردن است .    ماهی را هر وقت از آب بگیری تازه است.

ضرب المثلها در مفهوم کنایه ای به کار می روند مثلا همین ضرب المثل آخری را زمانی به کار می بریم که می خواهیم به طرف مقابل گوشزد کنیم هنوز فرصت باقیست و نباید ناامید شد.

ضرب المثل  { مصراع یابیتی مشهور رابرای پند دادن مثال زدن }

*نابرده رنج گنج میسر نمی شود       مزد آن گرفت  جان برادرکه کار کرد

*دشمن دانا که غم جان بود            بهتراز از آن دوست که نادان بود

*هرکه در او جوهردانایی است         برهمه چیزیش توانایی است

*نگردد شاخک بی بُن برومند               * گرصبرکنی زغوره حلواسازی

*زی تیر نگه کرد وپرخویش براودید       گفتا زکه نالیم که ازماست که برماست

*کم گوی وگزیده گوی چون دُر             تازاندک تو جهان شود پُر

کنایه {جمله یا عبارتی که دارای یک معنی ظاهری ویک معنی دور وپوشیده  باشد ولی  در متن منظور معنی دوم وپنهان آن باشد)

*پسر نوح بابدان بنشست        خاندان نبوّتش گم شد   (کنایه : ازدست دادن مقام پیامبری)

*امشب دلم به یاد شهیدان گرفته است      ( کنایه از غمگین بودن)

*بربال عقاب آمد آن تیر جگر سوز         وز اوج مراورا به سوی خاک فروکاست    (کُشنده بودن تیر)

*بی هنر لقمه چیند وسختی بیند   (کنایه ازگدایی کردن) 

 *گفت جان پدر!تونیز اگربخفتی بِه از آن که درپوستین خلق افتی   (کنایه از غیبت کردن)

*برو ای مرد دست از سر مابردار     (آسوده گذاشتن)                 

  *پایش ازآن پویه درآمدزدست       (کنترلش راازدست داد)

*شدنَفَس آن دوسه هم سال او        تنگ تر از حادثه ی حال او         (مضطرب وپریشان شدن) 

 بنابراین تفاوت کنایه و ضرب‌المثل در موارد زیر است:

1 - کاربرد معنای دور و نزدیک:

در کنایه به هیچ عنوان معنی نزدیک مراد نیست و حال آن که در ضرب‌المثل معنی نزدیک هم در نظر گرفته می‌شود.

مانند: آب در هاون کوفتن؛ به هیچ عنوان معنی نزدیک مراد نیست و حال آن‌که:

قطره قطره جمع گردد وانگهی دریا شود: می‌توان معنی نزدیک را در نظر گرفت.

2 - کنایه نیاز به معنی دارد اما ضرب‌المثل نیازی به معنی ندارد.

به عنوان مثال در هیچ فرهنگ لغتی ضرب‌المثل‌ها معنی نمی‌شوند اما کنایه‌ها معنی می‌شوند.

مثال: در پوستین خلق افتادن: غیبت کردن.

3 - کنایه معمولاً به شکل مصدری است و ضرب‌المثل تک جمله یا تک مصرع یا یک بیت کامل.

نکته‌ی مهم: در هر ضرب‌المثلی یک معنای کنایی نهفته است مثلاً «از ماست که بر ماست»: به کنایه به ما می‌گوید که هر چه بر سرمان می‌آید عاملش خودمان هستیم و نباید کسی دیگری را ملامت کرد.

البته معنای کنایی داشتن با کنایه زدن تفاوت دارد.

ضرب المثل های عامیانه به ترتیب حروف الفبا

لطفا بانظرات خود ما را برای ادامه راه دلگرم کنید.

سپاسگزارم

مدیریت سایت پارس ادب